Aviatsiya uzoq vaqt davomida faqat erkaklar sohasi deb hisoblanib kelgan, ammo zamonlar o‘zgarmoqda. Biz Silk Avia kompaniyasining ikki nafar uchuvchi ayoli bilan tanishdik. Ularning har biri sinovlar va shubhalarga to‘la uzoq yo‘lni bosib o‘tgan, biroq osmonga bo‘lgan muhabbat va qat’iyat tufayli ikkalasi ham professional uchuvchi bo‘lishga erishgan. Ularning hikoyalari nafaqat shaxsiy intilishlarning g‘alabasi, balki osmonda ishlash va bulutlar orasida parvoz qilishni orzu qilgan barcha kishilar uchun namuna hamdir. Bugungi ruknimiz qahramonlari – Yuliya Goreva va Malika Shadmanova.
Yuliya Goreva: “Endi hech qachon uchmayman deb o‘ylagandim”
Yuliya, hayotingizga aviatsiya qanday kirib keldi?
Tug‘ilishimdan boshlab! Otam avval shturman bo‘lgan, keyin uchuvchiga aylangan, hozir esa Smartavia aviakompaniyasida havo kemasi komandiri lavozimida ishlaydi. Biroq, uchuvchi bo‘lish mening bolalik orzuim emas edi – aviatsiyani tanlash ongli qarorim edi. Men Kirovograd aviatsiya akademiyasiga o‘qishga kirdim. Avvaliga meteorologiya, navigatsiya, aerodinamika kabi ixtisoslik fanlarini o‘rgandik, so‘ngra amaliyot o‘tadik. Amaliyot yakunida men o‘zimning birinchi uchuvchi guvohnomamni – Talaba-uchuvchi guvohnomasini (Student Pilot License) qo‘lga kiritdim. Akademiyani 2017-yilda tugatdim, SPLni esa bir yildan so‘ng, homiladorlik paytimda oldim.
Qizim tug‘ilgandan keyin O‘zbekiston Havo Yo‘llariga hujjat topshirdim, ammo koronavirus pandemiyasi boshlanib qoldi va kompaniyaga kirishga muvaffaq bo‘lmadim. O‘shanda endi hech qachon ucha olmasligimni o‘ylab, aviatsiyadan butunlay uzoqlashib ketgan edim.
Nima uchun? Sizning ko‘nglingizga yoqadigan boshqa ish topdingizmi?
O‘sha paytda Havo Yo‘llari O‘zbekistondagi yagona aviakompaniya edi va men ikkinchi imkoniyatni kutmagan edim. Bunga ko‘nikishga majbur bo‘ldim. Boshqa ish topdim: butikda sotuvchi-maslahatchi ham, logist ham bo‘ldim, hatto vizajistlikni ham o‘rgandim.
Agar hayotingizni aviatsiya bilan bog‘lamoqchi bo‘lgan bo‘lsangiz, nega styuardessa bo‘lmadingiz?
Oson yo‘ldan yurish menga xos emas. Men uzoq vaqt sport bilan shug‘ullanganman, bu esa intizomli bo‘lishga va o‘z oldimga ulkan maqsadlar qo‘yishga o‘rgatgan.
Qaysi sport turi bilan shug‘ullangansiz?
Sport gimnastikasi bilan, hatto O‘zbekiston terma jamoasida ham bo‘lganman. Muvaffaqiyat cho‘qqisida turib, aviatsiya tomon “burilishga” qaror qildim. Garchi uchuvchi otam meni qo‘llab-quvvatlamagan bo‘lsa-da. U doim bu ayollar kasbi emas, derdi. Ammo hozir o‘z kuchim bilan hamma narsaga erishganimni his qilish juda yoqimli. O‘ylaymanki, bugun otam men bilan faxrlanadi, lekin buni ko‘rsatmaydi. U xursand, gaplashadigan mavzularimiz ham ko‘p.
Aviatsiyaga qaytib, uchuvchi bo‘lganingiz haqida gapirib bering.
Bir kuni hamma narsani o‘zgartirgan qo‘ng‘iroq bo‘ldi. Menga Silk Avia kompaniyasidan qo‘ng‘iroq qilishdi va men u yerda Parvozlarni boshqarish markazining aeronavigatsiya axboroti dispetcheri bo‘lib ishga joylashdim. O‘tgan yozda esa rahbariyat bizga imkoniyat berdi: besh nafar xodimni Bishkekka ko‘p dvigatellilarni boshqarish ruxsatnomasi olish uchun yuborishdi. Bu keyingi qayta o‘qitish uchun zarur edi. Qirg‘izistondan so‘ng biz Fransiyaga uchib, yaqin masofali ATR 72-600 turbovintli yo‘lovchi samolyotida ta’lim oldik. Bishkek va Tuluzada biz o‘n kunlik qisqa tanaffus bilan uch oydan ko‘proq vaqt o‘tkazdik.
Juda intensiv dastur ekan. Sizga yoqdimi?
Ha, juda yoqdi, lekin oxirida hissiy charchash sezildi, qizimni va yaqinlarimni sog‘indim. Uydan uzoqda deyarli to‘rt oy – ancha og‘ir ekan. O‘zbekistonga qaytish katta yengillik bo‘ldi.
Reyslarda uzoq vaqt qolib ketasizmi?
Yo‘q, ichki yo‘nalishlarda jadvalimiz shunday rejalashtirilganki, biz har doim uyda tunab qolamiz.
“Ayollar zaif jins emas, aslida bizda ulkan iroda kuchi bor”
Menimcha, bunday ish jadvali bilan ishni va oilaviy majburiyatlarni muvofiqlashtirish qulay. Shunday bo‘lsa-da, nima uchun aviatsiyada ayollar soni kam?
Ehtimol, uchuvchilik – bu ayollar kasbi emas, degan fikr hali ham mavjuddir. Bu kasb yuqori stressga chidamlilik, sovuqqonlik va professionallikni talab qiladi – bu sifatlar ko‘pincha kuchli jins vakillariga xos deb hisoblanadi. Biroq men ayollarni zaif jins deb hisoblamayman, chunki bizda ulkan iroda kuchi bor.
Hozir siz ikkinchi pilot vazifasini bajarmoqdasiz. Kema komandiri bo‘lishni rejalashtiryapsizmi?
Ha, albatta. Ayol kishi havo kemasi komandiri bo‘lishi – bu zamonaviy O‘zbekiston uchun kichik, ammo tarixiy voqea. Biroq buning uchun avval bir yarim ming soat uchish kerak – bu taxminan ikki yillik ish tajribasiga teng.
Siz ATR 72-600 samolyotini boshqarasiz, boshqa modellarni o‘rganishni rejalashtirmoqchimisiz?
Bu haqda komandirlik lavozimiga erishganimdan so‘ng o‘ylashim mumkin. Men Airbus A320 laynerini tanlar edim. Kursni O‘zbekistonda yoki Fransiyada o‘tsa bo‘ladi, ta’lim ikki oydan oshmaydi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, samolyotlar eng xavfsiz transport vositasidir. Ammo ko‘pchilik baribir uchishdan qo‘rqadi. Aerofobiyaga chalingan odamlarga qanday maslahat bera olasiz?
Bilasizmi, men, masalan, avtomobil haydashdan qo‘rqaman – havo kemasi ancha xavfsizroq. Parvoz paytida vahimaga tushayotganlarga esa ko‘zlarini yumib, o‘zlarini qaysidir sohilda tasavvur qilishlarini tavsiya etaman.
Uchuvchi uchun uyqu tartibi va ovqatlanish qanchalik muhim?
Aviatsiya xavfsizlik haqidadir, shuning uchun uchuvchi uchun uyqu tartibi juda muhim. Masalan, uyqusizlikdan to‘plangan charchoq e’tiboringizga ta’sir qilishi mumkin. Bunday holatlarda siz reysdan voz kechishga va ekipajni almashtirishga haqlisiz.
Ovqatlanish alohida mavzu. Bizga baliq, tovuq va go‘shtdan tayyorlangan taomlar tanlovga taklif etiladi. Bunda komandirga va ikkinchi uchuvchiga turli xil menyu berilishi kerak, chunki agar tasodifan ovqat buzilgan bo‘lsa, ikkalasi ham yomon ahvolga tushib qolmasligi lozim. Bundan tashqari, komandir tushlik qilmoqchi bo‘lganda, u parvoz uchun mas’uliyatni menga topshiradi, keyin biz almashib turamiz.
Uchuvchilar samolyot qo‘ngandan so‘ng yo‘lovchilarning qarsaklarini eshitishadimi?
To‘g‘risini aytganda, yo‘q, ammo aslida eshitish mumkin. (Kuladi.) Salondan ma’lumot uzatilganda, biz garnitura orqali bort kuzatuvchisi bilan bog‘lanamiz va aynan shu paytda qarsaklarning aks-sadosini eshitib qolishimiz mumkin.
Uchuvchilar uchun parvozlarda qandaydir imtiyozlar mavjudmi?
Ha, lekin bu ish stajiga bog‘liq. Minimal parvoz tajribasi bilan butun oilaga: er, farzandlar, qaynona va qaynotaga chiptalar beriladi.
Qizingiz katta bo‘lganda kim bo‘lishni xohlaydi?
Qizim olti yoshda va u allaqachon bobosi va onasi kabi uchuvchi bo‘lishni istayotganini aytmoqda. Ehtimol, buning sababi homiladorligim paytida, 25-haftagacha birinchi amaliyotdan o‘tganimdir. Hozir qizim uchishdan qo‘rqmaydi va uchish hamda qo‘nishdan juda zavqlanadi. Agar u yuqori sinflarda uchuvchi bo‘lishni xohlayotganini anglasa, men unga albatta yordam beraman. Bu qanchalik murakkab va zo‘riqishni talab qilishini tushunaman – qo‘llab-quvvatlash juda zarur.
“Keyin yugurishni boshlash uchun avval oldinga bir-ikki qadam tashlash kerak”
O‘z hayotini osmon bilan bog‘lamoqchi bo‘lgan qizlarga qanday maslahat berasiz?
Qo‘rqishning hojati yo‘q. Avvalo, o‘zingga, o‘z ichki ovozingga quloq solishingiz kerak. Agar haqiqatan ham uchuvchi bo‘lishni istasangiz – harakat qiling. Yugurish uchun oldinga bir-ikki qadam bosish kerak. Hech qachon ortga qayrilib qaramaslik kerak.
Malika Shadmanova: “Onam men erkaklar kasbini tanlaganimdan xavotirda edi”
Malika, aviatsiyaga qanday kelib qoldingiz?
Bizda o‘ziga xos sulola mavjud. Otam uchuvchilik va aviamodelchilik sporti bilan shug‘ullangan. Ukam bilan maktabga borganimizda, otam bizni o‘z qiziqishiga jalb etishga qaror qildi. Biz birgalikda masofadan boshqariladigan samolyotlarni uchirishni boshladik, mahalliy musobaqalarda ishtirok etib, murakkab pilotaj figuralarini bajardik. O‘shanda men aviatsiyada karyera qurish haqida o‘ylay boshladim va oilamiz Moskvaga ko‘chib o‘tdi.
Moskvada o‘qiganmisiz?
Yo‘q, akam Saratovdagi Krasnokut uchuvchilik bilim yurtiga, men esa Sankt-Peterburg fuqaro aviatsiyasi universitetiga o‘qishga kirdim. Biroq avval tibbiy ko‘rikdan o‘tishimiz shart edi. Uchuvchi bo‘lishni istashingiz mumkin, ammo avvalo uchuvchi bo‘la olishingizga ishonch hosil qilishingiz kerak. Bilimdan tashqari, barcha uchuvchilar tegishli sog‘liqqa ega bo‘lishlari lozim.
Universitetga kirish siz uchun qanchalik qiyin bo‘ldi?
Ha, oson bo‘lmadi. Kirish imtihonlaridan tashqari, kuchli jismoniy tayyorgarlik talab qilinardi. Buning uchun men har kuni ertalab yugurardim, turnikda tortilardim – bularning barchasi o‘zimning boshqalardan zaif emasligimni isbotlash uchun edi.
O‘qishga kirib, talabalar guvohnomangizni olgandan so‘ng, yengil tortgan bo‘lsangiz kerak?
To‘g‘risini aytganda, bu faqat boshlanishi ekanligini juda yaxshi tushunardim. Ha, Peterburgdagi fuqaro aviatsiyasi universitetiga davlat granti asosida kirish – katta yutuq, biroq oldinda hali o‘qish yillari va uchish amaliyoti oylari bor edi. Kelajakdagi qiyinchiliklarni oldindan ko‘ra bilardim. Faqat birinchi kursning o‘zidayoq pullik guruhning yarmi o‘qishdan chetlashtirildi, ammo men barcha imtihonlarga qunt bilan tayyorlanib, bakalavr bosqichini tugatishga erishdim.
Petersburg juda qulay, zamonaviy, yoshlarga mo‘ljallangan, ilg‘or shahar ekanligi meni quvontirardi. Garchi bizning kursimizda 10 foizdan kam qizlar bo‘lsa-da, bizga hech qanday imtiyoz berilmadi.
Demak, universitetni tugatgach, O‘zbekistonga qaytib, darhol Silk Avia’ga ishga joylashdingizmi?
Ha, lekin avval Fransiyada ATR 72 samolyotida qayta tayyorgarlikdan o‘tdim va hozir safga qo‘shilish uchun uchish tajribasini to‘plamoqdaman. Bu uzoq davom etadigan jarayon: samolyotni o‘zlashtirib olgach, darhol yo‘lovchilar bilan reysga chiqmaysiz. Avval kuzatuvchi sifatida, keyin ikkinchi yordamchi-uchuvchi sifatida aerodrom ustidan uchib tajriba orttirasiz. Birinchi fuqarolik parvozimni amalga oshirishimga juda oz vaqt qoldi.
Siz tanlagan kasbga oilangiz qanday qaraydi? Ular Sizni juda qo‘llab-quvvatlashlarini tushundim.
Dadam har doim mening uchuvchilik qobiliyatim borligini bilardi. Ishonchim komilki, u fuqaro uchuvchisi bo‘lganimdan juda faxrlanadi. Bir muncha vaqt onam mening “erkaklik” kasbini tanlaganimdan qattiq xavotirda edi. Vaqt yetishmasligi shaxsiy hayotimga ta’sir qilishi, parvozlar esa sog‘lig‘imga ta’sir qilishi haqida xavotirda edim. Hozir biz hamma narsa haqida kelishib oldik va bir-birimizni tushundik.
“O‘zbekistonda ayol kishi, agar buni chindan xohlasa, uchuvchi bo‘lishi mumkin”
Nima uchun O‘zbekistonda aviatsiya sohasida ayollar kam?
Menimcha, hamma gap mentalitetda. Mamlakatimizda ayol kishi, agar uchuvchi bo‘lishni chindan ham xohlasa, uchuvchi bo‘lishi mumkin. Biroq ko‘pchilik boshqacha fikrda: ma’lum bir asosiy ma’lumotga ega bo‘lish va muvaffaqiyatli turmush qurishning o‘zi yetarli. Keyin uy-ro‘zg‘or ishlari bilan shug‘ullanib, bolalarni tarbiya qilsangiz bas.
Siz hozir Silk Avia kompaniyasida safga kirishga tayyorlanyapsiz, akangiz ham uchyaptimi?
Akam maktabni 2020-yilda tamomlagan. O‘shanda pandemiya boshlanib, ish topish qiyin edi. Hozir u Krasnodarda An-2 samolyotida uchmoqda, tez orada u havo kemasi komandiri etib tayinlanadi.
Demak, akangiz Rossiyada qoldi, nega O‘zbekistonga qaytishga qaror qildingiz?
Bu yerda mening qarindoshlarim va do‘stlarim bor va bu men uchun eng qulay sharoit. O‘qish paytida men uzoq vaqt yaqinlarimdan uzoqda bo‘lganman – hozir o‘tkazib yuborganimni joy-joyiga to‘ldirib qo‘yapman. Bo‘sh vaqtimning ko‘p qismini oilam bilan o‘tkazishga harakat qilaman.
“Men uchish paytida hech qachon qo‘rquvni xis qilmaganman”
Ko‘pchilik samolyotda uchishdan qo‘rqadi, garchi bu eng xavfsiz transport turlaridan biri bo‘lsa ham. Bu qo‘rquvni yengmoqchi bo‘lganlarga qanday maslahat bera olasiz?
Universitetda men bilan birga aerofobiyaga chalingan va maxsus uchuvchi kasbini tanlagan bir nechta talabalar o‘qishgan. O‘ylaymanki, ular bu psixologik to‘siqni shunday yengib o‘tmoqchi bo‘lishgan. Bilasizmi, men hech qachon parvoz paytida qo‘rqmaganman, shuning uchun bu borada maslahat bera olmayman.
Ishonchim komilki, suhbatingizdan so‘ng ko‘pgina qizlar aviatsiyaga qiziqib qolishadi. Ishni nimadan boshlash kerak?
Avval tibbiy komissiyadan o‘tish kerak – bu bosqichda 50% dan ortiq xohlovchilar chetlashtiriladi va shundan keyingina ta’lim muassasasini tanlash haqida o‘ylash kerak. Masalan, menga Peterburg juda ma’qul bo‘ldi: u yerning ta’lim tizimi a’lo, qizlarga yaxshi munosabatda bo‘ladilar. Bilasizmi, aytish mumkinki, men o‘zimni o‘z uyimdagidek his qildim: aviagorodok hududidagi yotoqxonada yashadim, bizning oilaviy uyimiz esa Toshkentdagi Aviagorodok mavzesida joylashgan. Mana shunday qiziq tasodif.
Qisqacha so‘rovnoma, Malika
Malika, uchuvchi uchun qanday jihatlar muhim?
O‘z-o‘zini tarbiyalash, savodxonlik, professionalizm.
Aviatsiya haqidagi sevimli filmingiz.
Tom Xenks ishtirokidagi “Gudzondagi mo‘jiza.”
Uchishmi yoki qo‘nishmi?
Uchish – menda ijobiy kayfiyat uyg‘otadi, allaqanday yangi boshlanishni timsollashtiradi.
Kechqurun yoki tongda uchishlarmi?
Kunbotarda.
Sizning uchta eng yaxshi jihatingiz?
Tirishqoqlik, qat’iyatlilik, mehnatsevarlik.
Qaysi aeroportda samolyotni qo‘ndirishni istardingiz?
“Parij-Sharl-de-Goll” aeroportida.
Qisqacha so‘rovnoma, Yulya
Yulya, uchuvchi uchun qanday jihatlar muhim?
To‘g‘ri qaror qabul qilish qobiliyati, vazminlik, muloqotchanlik.
Uchishmi yoki qo‘nishmi?
Qo‘nish, va bu eng murakkab bosqichlardan biri.
Kechqurun yoki tongda uchishlarmi?
Quyosh botishida.
Sizning uchta eng yaxshi jihatingiz?
Men ochiq, kirishimli va mas’uliyatli insonman.
Aviatsiya haqidagi sevimli filmingiz?
Tom Kruz o‘ynagan “Top Gun” filmi. Har doim qiruvchi samolyot yoki vertolyotning shturvalida bo‘lishni xohlaganman.
Qaysi aeroportda samolyotni qo‘ndirishni istardingiz?
Malika Yuliana nomidagi aeroport – u Karib dengizidagi eng yirik aeroportlardan biridir. Dunyo bo‘ylab eng xavfli o‘nta aeroportlar soniga kiradi.
Matn: Darya Morozova
Foto: Ruslan Mardanov
Vizaj: Мila Mirova
Obrazlar: LIU JO
Aksessuarlar: Swarovski
